Kişinin öğrenmeye olan ihtiyacı, “Beşikten mezara kadar” devam eder. Her yaşın eğitimi ve bilgiye olan ihtiyacı farklıdır. Temel bilgi ve becerilerin yanında günün ihtiyacına göre, yaşam boyu, ihtiyaç duyulan bilgi ve eğitime ihtiyaç vardır.
Çocuk eğitimi, gençlerin eğitimi, yetişkinlerin eğitimi ve yaşlıların eğitimi ihtiyaca göre farklılıklar gösterir.
Günümüzde eğitim; anaokulu ile başlayıp, ilkokul, ortaokul, lise ve üniversite ile devam eden ve diploma ile sonuçlanan bir süreç olarak görülmektedir. Bu süreç bilgiye nasıl ulaşılacağını ve bilginin nasıl kullanılacağını öğrenme sürecidir. Aslında öğrenme doğumla başlar, yaşam boyu devam eder.
Eğitim, kişinin ihtiyacı olan bilgiyi öğrenmesi, beceri ve davranışlar kazanması ve var olan yeteneklerinin geliştirilmesidir.
İlköğretimin amacı, öğrencilere iyi bir birey ve iyi bir vatandaş olması için ihtiyaç duyulan bilgi ve becerileri öğretmektir. Lise ve üniversitenin amacı, çoğunlukla kişinin meslek sahibi olmasını sağlamaktır.
İlköğretimin temel amacı kalp eğitimi, yani duygu ve davranışların eğitimi olmalıdır. Ortaöğretimin amacı akıl/düşünce eğitimi olmalıdır. Bilgiyi kullanma, bilgiden bilgi üretme dönemidir.
Eğitim çocuk daha anne karnında iken başlar. Çocuk hiçbir bilgi, beceri ve davranış bilmediği halde dünyaya gelir. Çocuğun ilk ve en etkili öğretmeni annelerdir. Çocuğun ilk eğitimini aldığı mekân aile ortamıdır. Çocuk temel becerilerini; yeme, içme, konuşma, insanlarla iletişim, davranışlar ve yaşam biçimini ailesinde, anne ve babasını taklit ederek öğrenir.
Anne ve babalar çocuklarını iyi yetiştirmek için; çocuk eğitimi ile ilgili eğitim almalı, bilgilerini artırıcı kitaplar okumalı ve öğrendiklerini uygulamalıdır. Anne ve babalar çocuklarının nasıl olmasını istiyorlarsa kendileri öyle olmalıdır.
Her yaşın eğitimi, eğitim alanları, öğretmeni, eğitim araçları farklıdır.
0-2 yaş bebeklik dönemidir. Bu dönemde çocuğun annenin sevgisine, ilgisine, merhametine ve olumlu davranışlarına ihtiyacı vardır. Tatlı dil, güler yüz ve güzel ses tonu önemlidir.
3-6 yaş dönemi çocuğun taklit dönemidir. Çocuk öncelikle anne ve babayı taklit eder. Bu dönemde çocuğun beslenmeye ihtiyacı olduğu kadar ilgiye, sevgiye ve oyuna ihtiyacı vardır. Bu dönemde çocuklar hikâyeler ve oyunlarla eğitilmelidir. Öncelikle peygamber kıssaları, tarihimize yön veren kişilerin, kahramanların hikayeleri… anlatılmalıdır/okunmalıdır. Çocuklara yaşlarına uygun olarak beden ve zihin geliştirici, becerilerini artırıcı oyunlar oynanmalıdır. Çocuklar 7 yaşına kadar her şeyi oyun ve eğlence olarak görürler.
3-6 yaş dönemi çocuğun karakterinin geliştiği en önemli dönemdir. Bu dönemde çocuk televizyondan, tabletten, telefondan, teknolojik aletlerden mümkün olduğu kadar uzak tutulmalı ve alternatifler sunulmalıdır. Çocuk anne veya baba kontrolünde kısa süre faydalı filimler izleyebilir.
Çocuğun bu dönemde zihnen gelişimine, bedenen gelişimine, ruhen gelişimine, duygusal gelişimine ve sosyal gelişimine önem verilmelidir. Çocuğun ileriki yaşlarda teknoloji ile tanışması ve onu kullanması için bol vakti olacaktır. Bu dönem çocuğun kişisel gelişimi önemlidir.
Evde bazı akşamlar aile saatleri yapılmalıdır aile saatlerinde hikayeler anlatılmalı/okunmalı, zihnen, bedenen gelişimini sağlayacak oyunlar oynanmalı, çocukların ezberden şiir okuması, bazı oyunları canlandırması sağlanmalıdır. Çocuğun kendisini ifade etme yeteneği geliştirilmelidir. Önemli olan; sorulan sorulara doğru cevap vermesi değil, mantıklı sorular sormasıdır.
Küçük yaştan itibaren anne ve babanın çocuklarına karşı tutumları çok önemlidir. Onları şımartacak, her dediğini yapacak veya onlar yok sayacak davranışlardan kaçınılmalıdır. Çocuklara küçük yaştan itibaren yaşına ve gelişimine uygun sorumluluklar verilmelidir.
Çocuklara verilebilecek en önemli şey güzel ahlak olmalıdır. Çocuklara olumlu davranışlar kazandırılmalıdır. Bu dönemde güzel ahlak üzere yetişen bir çocuk ileriki yaşlarında medyanın ve çevrenin olumsuzluklarından fazla etkilenmez. Çocuklara; iyi, kötü, günah, sevap, helal, haram konuları öğretilmelidir.
Okulöncesi dönemde Montessori, Waldorf… gibi anaokullarının en önemli özelliği; çocukların yaparak, yaşayarak, gözlemleyerek öğrenmesidir. Çocuk belirli bilgileri öğrenmeye zorlanmıyor. Çocuklara büyük bir salonda, bir köşede renkli kalemler ve kağıtlar, başka bir yerde oyun hamurları, başka bir yerde müzikle ilgili materyaller… bulunuyor Çocuk hangisini seçerse o alan ile ilgili öğretmen ona rehberlik ediyor. Çocuğun yeteneği ve ilgi alanına göre eğitim alması sağlanıyor… Çocuk yaparak, yaşayarak öğreniyor.
Çocuğun 7 yaşından itibaren temyiz kabiliyeti; neyin iyi, neyin kötü olduğunu anlama kabiliyeti gelişmeye başlar.
İlkokul çocuğun en önemli eğitim dönemlerindendir. Bugüne kadar tek bilgi kaynağı anne ve baba iken bu dönemde öğretmendir. Çocuk öğretmenini severse anlattıklarını da sever ve onu taklit eder. Öğretmenini sevmezse anlattıklarını da sevmez. Çocuk İlkokul öğretmenini model alır. Öğretmenin ders anlatımında başarılı olduğu kadar, davranışlarında, tutarlı olmasında, çocukla olan iletişimi… çok önemlidir.
Çocuklara bu dönemde, okul haricinde varsa yetenekleri ve ilgi alanları ile ilgili kurslara devamı sağlanmalıdır.
Çocuk okulda öğretmenine karşı saygısızlık ediyorsa o çocuk iyi bir aile terbiyesi almamış demektir. Evde çocuğa öğrenme, okul, öğretmen hakkında güzel şeyler söylenmelidir. Evde çocuklara anlayarak kitap okuma alışkanlığı kazandırılmalıdır.
Ortaokul döneminde 5. ve 6. sınıflar son çocukluk dönemidir. Bu dönemde arkadaşlar ön plana çıkar. Ortak giyimler, ortak hobiler önemlidir. 7. Ve 8. Sınıflarda öğrenciler kendilerine rol model ararlar. Model aldıkları kişiler farklıdır: Bazen bir sporcu, bazen bir şarkıcı olabilir…
Lise dönemi çocuğun kendi kişiliğinin geliştiği, çocuğun kendisini ispat etmek istediği dönemdir. Bu dönemde çocuğa yaklaşım çok önemlidir. Çocuk dinlenmeli, anlamaya çalışılmalı. Arkadaşları ve ne yaptığı takip edilmemelidir. Çocuk başkaları ile kıyaslanmamalı, hata yaptığında suçlanmamalı, alaya alınmalıdır…
Adalet Bakanlığı istatistiklerine göre çocukların en fazla suç işledikleri dönem 15 ila 17 yaşlar arasıdır. En çok işlenen suçlar: Cinsel taciz, gasp ve hırsızlıktır.
Lise döneminde çocuğa değer verilmeli, ilgilenilmeli ve yeteneklerine uygun mesleği seçmesi sağlanmalıdır.
Üniversite hayatında gencin sevdiği ve yeteneğine uygun, çalışma alanları olan meslekleri tercih etmeleri sağlanmalıdır… Gencin seçtiği meslek dalında dünyadaki yenilikleri takip etmesi, aranan adam olması ve alanında marka olması hedef olarak konulmalıdır.
Kişinin öğrenme ihtiyacı; havaya, suya, gıdaya olan ihtiyaç kadar önemli olmalıdır. Kitap okuma alışkanlığı, kendini geliştirme alışkanlığı ve öğrenme alışkanlığı ömür boyu devam etmelidir. İhtiyaç duyulan bilgileri ve becerileri öğrenme ibadet olarak görülmelidir. Kişi yaratılış gayesini, sorumluluklarını öncelikle öğrenmeli ve yaşamını doğru bilgi ve davranışlarla güzelleştirmelidir.
Hurşit EKİNCİ
Eğitim Uzmanı
