Çocuklarda gelişimin en hızlı olduğu dönem: 0-3 yaş arasındaki dönemdir. Çocuk bu dönemde yürümeye başlar, bu dönemde konuşmaya başlar, bu dönemde kendini ifade etmeye çalışır, bu dönemde duyguları gelişmeye başlar, çevresini bu dönemde tanımaya başlar, iyi ve kötüyü bu dönemde öğrenmeye başlar, karakteri bu dönemde gelişmeye başlar…
Çocukların gelişimi ( Fiziksel, sosyal, zihinsel, cinsel, duygusal ve ahlaki ) yaşına paralel olarak gelişir. Çocukların fiziksel (bedensel) gelişiminde olduğu gibi: Çocuk doğumdan bir süre sonra ellerini ve ayaklarını hareket ettirir, sonra başını hareket ettirir, zamanla oturmaya başlar, emekler, ayakta durur, yürür ve koşmaya başlar…
Çocukların gelişim süreçleri; fiziksel gelişim sürecinde olduğu gibi zaman içerisinde gelişir. Çocuğun yaşına göre gelişim süreçleri farklılık gösterir. Her yaşın kendine has gelişim süreçleri vardır:
Sıfır-bir yaş dönemi gelişim özellikleri: Çocuk bu yaşta emekler, ayakta durmaya çalışır ve yürümeye başlar. Bu dönemde çocukta keşfetme duygusu fazladır. Çocuğun eşyaya karşı merakı fazladır. Her yeri karıştırmaya çalışır. Çocuğa zarar verebilecek şeylerin çocuktan uzak tutulması gerekir.
Bu dönemde çocuğa kızılmamalı; yavaş yavaş kurallar koymaya başlanılmalıdır. Çocuğun yaptığı yanlış davranışlar beden dili ve yüz ifadesi ile ikaz edilmelidir. Çocuk ağladığında onun ihtiyacı olan şey sevgi ile yerine getirilmelidir. Çocuklarla tatlı dille yavaş yavaş yüzüne bakarak konuşulmalıdır.
Çocuk boş bir kaset gibidir, ne kaydederseniz onu izlersiniz. Çocuklar anne, baba ve çevresinde gördüklerini taklit edrler.
İki Yaş dönemi gelişim özellikleri : Çocukta merak etme dönemi başlamıştır. Gözünün gördüğü, merak ettiği her şeye dokunmak ister. Kendisine konulan kurallara direnmeye başlar. Yemede, içmede, uyumada … direnmeye çalışır. Çocukta hayır deme ve istediğinde ısrar etme dönemi başlar. Çocuk tatlı dille ikna edilmelidir. Çocuğun parka götürülmesi çocuğun enerjisinin boşalmasını sağlar. Çocuğun yaptığı güzel davranışları takdir edin. Çocuklar anne, baba … gibi basit kelimeleri söyleyebilir.
Üç yaş dönemi gelişim özellikleri: Çocuğun inatlaşma dönemi başlamıştır. Çocuğun hayır döneminde çocukla inatlaşmamalı, çocuğun dikkati başka yöne çekilmeli, bazen da alternatifler sunulmalıdır. Süt içmek istemeyen çocuğa alternatifler sunulmalı, hayır demesine fırsat verilmemeli. Sütünü pembe bardağınla mı içmek istersin, yoksa mavi bardağınla mı içmek istersin?.. çocuğa alternatifler sunulmalı. Çocuklar kolay cümleleri kurmaya başlar.
Bu dönemde çocuğun duyguları gelişmeye başlar. Kızmayı, ağlamayı, üzülmeyi öğrenir. Çok konuşur ve çok soru sorar. Çocuğa kızmamak, çocuğu ciddiye almak ve anlayacağı bir dille cevap vermek gerekir. Bu dönemde çocukta sorumluluk duygusunu geliştirmek için ; ev işlerinde bazı basit görevler verilebilir.
Dört yaş dönemi gelişim özellikleri: Akranları ile ilişkiler kurmaya başlar. Başlangıçta oyuncaklarını başkaları ile paylaşmak istemez. Paylaşmayı öğretmek gerekir. Bir çikolata kendinize alın, bir çikolata da çocuğunuza alın. Onunla önce kendi çikolatanızı paylaşın, sonra onun çikolatasını paylaşın. Paylaşmanın güzelliğini anlatın. Bu dönemde olayları merek etmeye başlar. Kurallar ve yasaklar konusunda daha tutarlı olunmalı.
Çocuklar duygularını ifade etmeye başlar. Çocuğun kendisini ifade etmesine imkan verilmelidir. Sırasını beklemesini , başkasının hakkına saygı göstermeyi , odasını toplamayı, dişlerini fırçalamayı… öğrenir. Çocuklara hikayeler ve masallar anlatılması onların hayal dünyalarını geliştirir. Çocuklarınız öfkelendiğinde ona kızmak yerine onu dinlemeyi tercih edin. Kendisini ifade etmesine imkan tanıyın. Çocuklara soracağınız sorularla empati yapmalarını öğretin. Bu hareketi başkası sana yapsaydı ne düşünürdün…
Çocukların ezber kabiliyetleri gelişmeye başlar. Basit kelime ve dualar ezberletilebilir.
Beş yaş dönemi gelişim özelliği: Çocuk yeteneklerinin farkına varır. Yaptıklarından dolayı takdir edilmek ister. Çocuk hata yaptığında empati yapması için sorular sorulmalı. Başkası sana böyle bir hareket yapsa sen ne düşünürdün…
Çocuk hata ettiğinde başkalarının yanında eleştirilmemeli. Televizyon ve bilgisayar alışkanlığına engel olunmalı. Bilgisayar çocuğun odasında olmamalı. Ortak alanda olmalı. Çocuk okumayı öğrenmeye başlar. Düz ve yuvarlak çizgiler çizebilir.
Peygamber kıssaları, eğitici hikayeler ve masallar okunmalıdır.
Altı yaş dönemi gelişim özelliği: Grup oyunlarından hoşlanır. Bu dönemde hangi davranışların iyi, hangi davranışların kötü olduğu çocuğa anlatılmalıdır. Öğretmenine kendisini beğendirmeye çalışır. Tutarsız davranışlarda bulunabilir. Yazmayı öğrenmeye başlar. Parmakları gelişmiştir. Bu dönemde kısa dua ve sureleri, şiirleri… ezberleyebilir.
Yedi yaş dönemi gelişim özellikleri: El becerile gelişmiştir. Kendine göre oyuncak ev yapabilir. Takdir edilmeli, Yaptığı eseri sergilenmeli. Okumaya karşı meraklıdır. Yazmayı fazla sevmez. Çocuklar anne ve babasını taklit etmeye başlar. Çocuklara resimli hikaye kitapları alınarak okuma alışkanlıkları ve düşünme yetenekleri geliştirilebilir.
Sekiz yaş dönemi gelişim özellikleri: Duygular ön plana çıkar. Dürüst olmak isterler. Hayal güçleri gelişmiştir.
Çocuğun ileriki hayatında en zor dönemi, ergenlik ve sonrası dönemdir. Anne ve babalar bu dönemde daha duyarlı olmalı, onu anlamaya çalışmalıdırlar. Bu dönemde aile ile genç arasında sorunlar yaşanabilir. Bu dönemde çocuğun aileye bağlılığı azalırken arkadaşlarına bağlılığı artar.
Çocuğun arkadaş seçiminde dikkatli olunmalı. Kötü alışkanlıkları olan insanlarla arkadaş olmasına uygun bir iletişimle engel olunmalı.
Çocuğun bedeni ne kadar büyük olursa olsun, bulunduğu yaşın davranışlarını gösterir.
Anne ve babaların çocukları ile ilgili en büyük yanlışlarından biri acele etmeleridir. Hemen sonuç almak istemeleridir. Çocuklara içten ve samimi davranılarak güvenleri kazanılmalıdır.
“İnsanın çocuğunu aşırı sevmesi onu sağır, dilsiz ve kör yapar.” (Hatalarını duymazlıktan gelir, hatalarını görmezlikten gelir, hatalarına karşı bir şey söylemez.) Çocuğun hatalı hareketlerine göz yumulmamalı, uygun bir dille ikaz edilmeli.
Ailede kararlar alınırken, çocuğun da görüşünün alınması ve yapılacak işlerde sorumluluk verilmesi çocuğun aileye olan bağlılığını artırır.
Hurşit EKİNCİ
