Bu dönem, çocuğun gelişimi ve öğrenmesi açısından hayatındaki en önemli dönemdir. Çocuk hayatına yön verecek davranışlarını ve alışkanlıklarını çoğunlukla bu dönemde kazanır. Çocuk değerlerini bu dönemde öğrenir ve içselleştirir. Çocuğun karakterinin büyük bölümü bu dönemde oluşur. Çocuğun zihinsel/bilişsel, bedensel/fiziksel, ruhsal, duygusal gelişimleri en fazla bu dönemde gelişir.
Çocuk, annesine, babasına, çevresindekilere, büyüklere, küçüklere, komşuya, akranlarına, çevreye… karşı nasıl davranılacağını ve onlarla nasıl iletişim kuracağını bu dönemde öğrenir.
Çocuk, düzenli, derli toplu olmayı, kurallara uymayı, sorumluluk almayı, sorumluluklarını yerine getirmeyi… bu dönemde öğrenir.
Çocuk önemli değerleri: Sevgiyi, saygıyı, sorumluluğu, dürüstlüğü, paylaşmayı, yardımlaşmayı nezaket kurallarını, affedici olmayı, hoşgörüyü, adaleti, doğruluğu, temiz olmayı… bu dönemde öğrenir ve içselleştirir.
Çocukta vicdan ve duygular bu dönemde gelişmeye başlar. Güzel ahlaklı olmanın gerektirdiği davranışlar ve alışkanlıklar bu dönemde kazanılır.
Çocuğun bütün hayatını kontrol edecek, olaylar karşısındaki tutumunu, davranışlarını, insanlarla ilişkilerini belirleyecek olan karakterinin %70’i bu dönemde oluşur.
Çocuğun Zihinsel gelişimi, Bedensel gelişimi, Duygusal gelişimi, Ruhsal gelişimi en fazla bu dönemde gelişir. Çocuğun beyni en fazla bu dönemde gelişir.
Bu dönem çocukların kendisini, ailesini, çevreyi, eşyayı ve insanları tanıma ve taklit dönemidir. Çocuğun bu dönemde edindiği bilgi ve beceriler ileriki yaşlarda öğreneceği bilgi ve becerilere temel olur.
Çocuk 7 yaşına kadar anne ve babanın kişiliğini taşır. Anne ve babalar çocukların kahramanlarıdır. Anne ve babayı taklit ederler. Onlar gibi davranır, onlar gibi olmaya çalışırlar. Anne ve babalar çocukları için rol modellerdir.
Anne ve babalar çocuklarının nasıl olmasını istiyorlarsa öncelikle kendileri öyle olmalıdır. Anne ve babalar aile eğitimi ve çocuk eğitimi ile ilgili bilgileri öğrenmelidirler.
Çocuklar anne ve babanın ne söylediklerine değil ne yaptıklarına bakarlar. Çocukların ilk ve en önemli eğitimcileri anneleridir. Öncelikle çocukların; annenin sütüne ihtiyaçları olduğu gibi, ruhsal gelişimi için annenin ilgi ve sevgisine ihtiyaçları vardır.
Çocuklara bir şeyler öğretilmek istendiğinde öncelikle çocuğun yaşına ve gelişim sürecine dikkat edilmelidir. Çocuğa yaşına ve gelişimine uygun, anlayacağı şekilde öğretilmek istenen şeyler öğretilmelidir.
3 yaş dönemi:
Bu dönem çocuğun çok soru sorduğu dönemdir. Çocukta anneye bağlılık azalır. Çevresini keşfetmeye başlar. Çocuk konuşmaya başladığı için, çok soru sorar. Merak ve öğrenme duygusu fazladır. Çocuklar öğrenmeye hazır olmasalar soru sormazlar.
Çocukların sorularına gözlerine bakarak, göz seviyesine yaklaşarak cevap verilmelidir. Çocuğa cevap verirken; işle uğraşarak cevap vermeye çalışılmamalı, dikkate almamış gibi davranılmamalıdır.
Soru soran çocuğa “beni rahatsız etme, iş yapıyorum, işim var…” denilmemelidir.
Uygun bir dille “meşgul olduğunuzu, müsait olduğunuzda kendisiyle konuşacağınızı” söylemelisiniz.
Çocuğa verilen sözler mutlaka yerine getirilmelidir. Yapılmayacak sözler verilmemelidir.
Çocukla ne kadar fazla konuşulursa, çocuğun kendini ifade etme becerisi o kadar gelişir. Çocukla çok konuşulmalı, çocuğa güzel sözler söylenmeli, masallar anlatılmalı, çocukla oyunlar oynanmalıdır.
Çocuk dikkat çekmek için inatlaşabilir. Çocukla inatlaşmamalı, dikkati başka tarafa çekilmeye çalışılmalı, alternatifler sunulmalıdır.
4 yaş dönemi:
Bu dönem çocuğa öğretilen bilgilerle ilgili sorular sorma dönemidir. Çocuk her şeyi oyun ve eğlence olarak görür. Çocuğa öğretilmek istenen şeyler oyun tadında öğretilmelidir. Çocuğun hayal gücü masallarla gelişir. Çocuğa karşı tatlı dilli, güler yüzlü ve güzel sözü olunmalıdır.
Çocuğun zihinsel gelişimini artırmak için; anlatılan masallarla, hikayelerle, dikkatini çeken olaylarla veya öğretilen bilgilerle ilgili sorular sorulmalıdır. Çocuğa anlatılan masal ve hikayelerle ilgili sorular sorulması ve cevaplar alınması çocuğun daha fazla öğrenmesini, merak etmesini, dikkatini vermesini ve kendini daha iyi ifade etmesini sağlar.
Bu dönemde Allah ve peygamber sevgisi öğretilmelidir. Seviyesine uygun dini bilgiler öğretilmelidir. Öğretilen bilgiler ile ilgili sorular sorulmalıdır.
Baba, ağabey, büyükler kapıda karşılanmalıdır.
5 yaş dönemi:
Bu dönem çocuğun taklit ve ezber dönemidir. Bu dönemde erkek çocuklar babasını, kız çocuklar annesini taklit etmeye başlar…
Birlikte işler yapılmalı: Kızlar için yemek yapma, ev süpürme… Erkek çocuklar için babaları ile vakit geçirme, tamir… gibi işler yapılmalıdır.
Dua ve sureler öğretilmeli, birlikte namaz kılınmalı, dua edilmelidir. İbadet ve dua ruhu rahatlatır.
Özellikle bu dönemde çocuklara yaşına ve gelişimine uygun dini konular: Helal, haram, günah, sevap kavramları ve namaz kılma öğretilmelidir. Çocuklara bu dönemde sevgi, saygı, sorumluluk, dürüstlük gibi değerler öğretilmeli ve içselleştirmesi sağlanmalıdır.
Dil eğitimine önem verilmelidir. Çocuklara seviyesine uygun şiirler ezberletilmeli ve aile fertlerinin önünde okumaları sağlanmalıdır. Çocuk şarkıları söyletilmeli, yaşına uygun roller oynaması teşvik edilmelidir. Çocuğun başarısı takdir edilmelidir.
Müziğin dâhileri Mozart ve Bethooven; müzik çalışmalarına beş yaşından daha önce başlamışlardır.
Çocuğa ilk 5 yaşta; sağlıklı yaşam, Allah ve peygamber sevgisi, olumlu davranışlar öğretilmeli, basit sorumluluklar verilmeli, kurallara uymaları sağlanmalıdır.
Bu dönemde çocuklara kısa dua ve sureler ezberletilmelidir.
6 yaş dönemi:
Bu dönem çocuğun yaparak, yaşayarak, uygulayarak, görerek, hissederek öğrenme dönemidir. Çocuklara çevreyi tanıtmak için geziler yapılmalıdır. Çocuğun temizliğine ve temiz olmasına dikkat edilmelidir. Çocuğun olumlu davranışlar edinmesine önem verilmelidir.
“Anne ve babanın çocuğuna verebileceği en önemli şey; güzel ahlaktır.” Hz. Muhammed
“Çocuklarınızı 7 yaşına kadar seviniz, onlarla oyunlar oynayınız, 14 yaşına kadar eğitiniz, 14 yaşından sonra onlarla istişare ediniz.” Hz. Ali
Çocuklar hata yaptıklarında:
Çocuğa sorular sorarak suçunu kabullenmesi sağlanmalıdır: Biri sana böyle yapsa idi tepkin ne olurdu, neler hissederdin? Bu senin görevin değil mi? Bu dağınıklık seni rahatsız etmiyor mu? Gibi sorular çocuğun kendi yaptığı hatayı anlamasını sağlar.
Çocuk büyüdükçe anne ve babaların çocuktan beklentileri farklı olur. Çocuk kendisinden beklenilenleri yapmadığı, kurallara uymadığı için suçlamalar başlar: “Tembelsin, dağınıksın, pasaklısın, yıkanacak elbiselerini kirli sepetine niye atmıyorsun…”
Çocuk eleştirilmekten hoşlanmaz, hırçınlaşır. Çocuğu eleştirinin tonu ve üslubu önemlidir. Çocuğa sözlü şiddet uygulanmamalıdır.
“Çocuk eleştirilirse kınamayı, ayıplamayı, suçlamayı, bahane üretmeyi, yalan söylemeyi öğrenir.” Dorothy Low Nolte
Çocuk her istediğini elde edemeyeceğini, kurallara uyması gerektiğini, kendisine verilen sorumluluklarını yapması gerektiğini öğrenmelidir. Çocuğa yapılabilecek en büyük kötülük, onun her istediğini yapmaktır.
Çocuklar televizyon, tablet, bilgisayar, akıllı telefonlardan mümkün olduğu kadar uzak tutulmalıdır. Sadece anne ve babanın kontrolünde kısa bir süre eğitici filimler izlemesine müsaade edilmelidir.
Çocuğun eğitimi ile ilgili olarak; oyun tadında hikayeler okunmalı, okunan hikâye ile ilgili sorular sorularak anlayıp anlamadığı ve konu ile ilgili düşünceleri sorularak fikir üretmeleri sağlanmalıdır.
Çocuğa renkli kalemler ve boş kağıtlar vererek içinden geldiği gibi bir şeyler çizmesi, çocuğa zaman zaman el hamuru verilerek ondan istediği şeyleri yapmasına imkân verilmelidir. Kirletilen yerler birlikte temizlenmeli, dağıtılan eşyalar birlikte toplanmalıdır.
Çocuğa seviyesine uygun şiirler ezberlettirilmeli ve aile huzurunda okuması sağlanmalıdır. Çocuklara ses terbiyesi için şarkılar söylettirilmelidir. Yapabiliyorsa rol yapması, bir şeyleri taklit etmesi istenebilir.
Çocuklarla el, dil ve beden becerilerini geliştirici oyunlar oynanmalı, bulmacalar çözülmeli, yapbozlar yapılmalı ve zekâ oyunları oynanmalıdır. Çocuğun ilgi alanları tespit edilmeli, çocuğun ilgi alanını ve yeteneklerini geliştirici imkanlar sağlanmalıdır.
Özellikle bu dönemde çocuklara yaşına ve gelişimine uygun peygamber kıssaları, dini konular: Helal, haram, günah, sevap kavramları ve namaz kılma öğretilmelidir. Güzel ahlak ve değerler öğretilmeli ve içselleştirmesi sağlanmalıdır.
Bu dönemde dini konular, güzel ahlak ve değerler öğretilmezse ileride öğrenilse bile; genelde bilgi seviyesinde kalır, yaşam biçimi haline gelmez.
Çocuklara öncelikli olarak öğretilecek değerler:
Çocuklarınıza; sevgiyi, saygıyı, sorumluluğu, dürüstlüğü, paylaşmayı, merhameti, ana hakkını, baba hakkını, komşu hakkını, kul hakkını öğretin.
Adaleti, eşitliği, hoşgörülü olmayı, affetmeyi, nezaket kurallarını, alçak gönüllü olmayı öğretin.
Sabrı, şükrü, israfı, cömertliği, fedakârlığı, güvenilir olmayı, iyilik yapmayı, verdiği sözde durmayı, başkalarının hatalarını araştırmamayı öğretin.
Çocuklarımıza peygamber kıssalarını, tarihimizde iz bırakmış, olumlu örnekler olmuş alimlerimizin, kahramanlarımızın hayat hikayelerini anlatın.
Bu dönemde en etkili öğretme yöntemleri; olumlu rol model olmak, çocuğun yaşına ve gelişimine uygun hikayeler anlatmak ve oyunlar oynamakla olur.
Çocuklarımızın güzel ahlaklı olması dinimizi ve değerlerimizi öğretmekle mümkündür.
Unutmayın! Çocuk anne karnından ergenlik dönemine kadar anne ve babanın sorumluluğundadır. Anne ve babalar çocuklarına güzel ahlak temelli, çağın ihtiyacı olan eğitimi almalarını sağlamakla sorumludur.
Hurşit EKİNCİ
Eğitim Uzmanı
